Czy zgodnie z prawem mogę poślubić moją drugą połówkę? – kilka słów o zaświadczeniu stwierdzającym brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa

W trakcie wypełniania dokumentów w USC niezbędnych do zawarcia małżeństwa urzędnik poprosi Was o podpisanie zapewnienia o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa, brzmiącego w następujący sposób:

Zapewniam, że nie zachodzą określone w art. 10–15 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy przeszkody do zawarcia małżeństwa, w szczególności: nie jestem w związku małżeńskim; mężczyzna, z którym zamierzam zawrzeć małżeństwo, nie jest moim krewnym w linii prostej (np. ojcem, dziadkiem, synem, wnukiem), bratem, bratem przyrodnim, powinowatym w linii prostej (np. teściem, pasierbem, ojczymem); nie znam innych przeszkód, z powodu których nie możemy zawrzeć związku małżeńskiego.   

Niektórzy w tym momencie zaczynają się zastanawiać, czy aby na pewno nic nie stoi na przeszkodzie ku temu, aby wypowiedzieć długo wyczekiwane „TAK”. Bez obaw – w większości przypadków nie ma powodów do niepokoju 😊 Przebrnijmy przez przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego o których mowa powyżej, aby móc odetchnąć z ulgą!

Art.  10. – Wiek

Małżeństwa nie można zawrzeć przed ukończeniem 18 r.ż.Istnieje tutaj jeden wyjątek – za zgodą sądu opiekuńczego małżeństwo może zawrzeć kobieta, która ukończyła 16lat, zaś z okoliczności danej sprawy wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny. Przywilej ten nie dotyczy płci męskiej.

Jakie powody możemy uznać za ważne w kontekście tego przepisu? Przede wszystkim:

•     zajście w ciążę kobiety ze swoim wybrankiem;
•     urodzenie się dziecka pary;
•    trwały związek faktyczny łączący te osoby od dłuższego czasu  (minimum kilka miesięcy), wskazujący na wysokie prawdopodobieństwo zajścia kobiety w ciążę;
•   bezpośrednie niebezpieczeństwo grożące chociażby jednemu z partnerów;
•     mobilizacja mężczyzny do wojska na wypadek wojny[1].

Jeśli oboje ukończyliście 18 lat – o tę przeszkodę martwić się nie musicie 😊

Art.  11. – Ubezwłasnowolnienie całkowite

Małżeństwa nie może zawrzeć osoba ubezwłasnowolniona całkowicie. Kiedy może do tego dojść? Zgodnie z art. 13 kodeksu cywilnego ubezwłasnowolniona całkowicie może być osoba, która ukończyła 13 r.ż. jeśli choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy albo innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo lub narkomania, powoduje, że nie jest ona w stanie kierować swym postępowaniem. Przez pojęcie wspomnianej niemożności należy rozumieć więc brak świadomego kontaktu z otoczeniem oraz brak możliwości intelektualnej oceny swojego zachowania i wywołanych nim następstw[2]. Chodzi więc o ochronę interesów osoby pozbawionej rozeznania własnych czynów. O ubezwłasnowolnieniu orzeka zawsze sąd.

Art.  12. – Choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy

Osoby dotknięte chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym nie mogą zawrzeć małżeństwa, chyba że ich stan zdrowia lub umysłu nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa – w tej sytuacji sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa, oczywiście o ile osoba ta nie jest ubezwłasnowolniona całkowicie. Mowa tu o sytuacji, w której dana osoba cierpi na chorobę psychiczną jeszcze przed zawarciem małżeństwa, późniejsze zachorowanie nie ma w tej kwestii żadnego znaczenia[3].
Trybunał Konstytucyjny w jednym ze swoich orzeczeń uznał, że pod pojęciem choroby psychicznej należy rozumieć psychozy, w których występująurojenia, omamy, zaburzenia świadomości, silne zaburzenia emocji i nastroju, łączące się z zaburzeniami myślenia i aktywności złożonej (np. schizofrenia, choroba afektywna), zaś niedorozwój umysłowy, czyli upośledzenie umysłowe to zahamowanie lub niepełny rozwój psychiczny charakteryzujący się przede wszystkim niedostatecznym poziomem inteligencji – zdolności poznawczych, mowy, czynności motorycznych i umiejętności społecznych. Podkreśla się także, że chorób psychicznych nie należy utożsamiać z zaburzeniami psychotycznymi jak np. zaburzenia lękowe czy nerwicowe[4].
Oczywiście nie każda choroba psychiczna jest przeszkodą do zawarcia małżeństwa – mowa tu o takim schorzeniu, które zagraża małżeństwu, jak i zdrowiu przyszłemu potomstwa.
O wspomnianym wyżej zagrożeniu zdrowia przyszłego potomstwa możemy mówić nie tylko w kontekście możliwości genetycznego przekazania choroby psychicznej potomstwu, ale rozważyć należy także, czy stan psychiczny tej osoby nie będzie negatywnie wpływać na wychowanie dziecka, a w szerszym aspekcie wykonywanie przez nią władzy rodzicielskie.[5] Co istotne, stan remisji choroby nie wyklucza możliwości zawarcia małżeństwa. Jeśli małżonek przed wstąpieniem w związek małżeński został dotknięty chorobą psychiczną, ale poddał się skutecznemu leczeniu, dzięki któremu jego funkcjonowanie w społeczeństwie nie odbiega od funkcjonowania przeciętnego Kowalskiego i jednocześnie istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że do nawrotu choroby nie dojdzie, istnieje szansa na zawarcie małżeństwa[6].

Art.  13.  – Pozostawanie w związku małżeńskim 

Tej przeszkody chyba nie należy tłumaczyć – jedną z fundamentalnych zasad polskiego prawa rodzinnego jest zasada monogamii, zaś bigamia tj. zawarcie małżeństwa pomimo pozostawania w związku małżeńskim stanowi przestępstwo sformułowane w art. 206 kodeksu karnego i zagrożone jest karą grzywny, ograniczenia wolności lub nawet pozbawienia wolności do lat 2.
Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym separacja ma takie skutki jak rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej – i właśnie w tej kwestii zachodzi wyjątek – małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć małżeństwa![7] Inaczej wygląda sytuacja konkubentów czy osób pozostających w związku partnerskim, nawet zarejestrowanym w kraju, w którym jest to zalegalizowane, a także osób pozostających w homoseksualnym związku małżeńskim zawartym na terenie kraju, który przewiduje taką możliwość, np. w Holandii – taka osoba może w Polsce zawrzeć heteroseksualne małżeństwo nie popełniając przestępstwa bigamii[8]. Na marginesie należy wspomnieć, że jeśli obywatel RP zawarł bigamiczny związek w państwie, w którym dopuszczalna jest poligamia – nie może on być pociągnięty do odpowiedzialności karnej w Polsce.

Art.  14. – Pokrewieństwo lub powinowactwo

Małżeństwa nie mogą zawrzeć ze sobą krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w linii prostej. Jedynie z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa pomiędzy powinowatymi. I teraz nasuwa się odwieczne pytanie – kto jest kto? 😊Zgodnie z art. 61⁷ § 1 k.r.o. krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej (np. dziecko – matka – babcia – prababcia).Krewnymi w linii bocznej są osoby, które posiadają wspólnego przodka, ale nie są krewnymi w linii prostej np. siostry cioteczne. Zakaz zawierania małżeństw osób spokrewnionych w linii bocznej dotyczy tylko rodzeństwa.W myśl art. 61⁸ § 1 k.r.o. powinowactwo jest zaś to stosunek prawny łączący małżonka z krewnymi drugiego małżonka np. relacja synowa – teść, zięć – teściowa etc.

Art. 15 – Przysposobienie (adopcja)

Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający (adoptujący) i przysposobiony (adoptowany). Należy pamiętać, że przysposobiona może zostać jedynie osoba małoletnia, jeśli jest to zgodne z jej dobrem.
W prawie wyróżnia się przysposobienie pełne, które utożsamiane jest z zerwaniem prawnorodzinnej więzi łączącej dziecko a jego biologiczną rodzinę (kwestie dziedziczenia, alimentacji etc.)[9] oraz przysposobieie niepełne, które rodzi powstanie stosunku prawnego wyłącznie między przysposabiającym a przysposobionym, a skutki przysposobienia rozciągają się jedynie dodatkowo na zstępnych przysposobionego (dzieci, wnuki, prawnuki etc.)[10]. Wskazuje się, że skoro przysposobienie niepełne nie powoduje utworzenia się więzi pomiędzy przysposobionym a krewnymi przysposabiającego, zakaz zawierania małżeństw pomiędzy tymi osobami nie obowiązuje[11].

A co by było gdyby…

A co w sytuacji, w której pomimo istnienia którejkolwiek z przeszkód dojdzie do zawarcia małżeństwa? Małżeństwo może zostać unieważnione, co nie oznacza, że jest ono od początku nieważne i nie wywołuje skutków prawnych! Wadliwość małżeństwa zawartego w przypadku istniejących ku temu przeszkód powoduje, że określone osoby mogą skutecznie żądać unieważnienia takiego małżeństwa, które nie może nastąpić jedynie decyzją samych małżonków czy osób mających w tym interes prawny, ale wyłącznie wyrokiem sądu[12].

Prawo kanoniczne

Wspomniane powyżej przeszkody małżeńskie dotyczą cywilnoprawnych aspektów ślubu. Prawo kościelne (kanoniczne) może zawierać bardziej restrykcyjne reguły dotyczące zawarcia sakramentalnego związku małżeńskiego. Jakie? O tym dowiecie się w jednym z kolejnych wpisów! Kliknij tutaj aby przeczytać o dokumentach niezbędnych do zawarcia ślubu konkordatowego.

JOANNA KRUKOWSKA-GŁOWIŃSKA, wEDDING PLANNER, PRAWNIK, WŁAŚCICIELKA FIRMY DREAM OF WEDDING

Dołącz do mediów społecznościowych Dream of Wedding i bądź na bieżąco z poradami i trendami ślubnymi! Kliknij poniżej:

---

[1] M. Prucnal-Wójcik, Komentarz do art. 10 [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz (red. Osajda), Warszawa 2019.[2] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2017 r., sygn. akt: I CSK 331/17.[3] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 2003 r., sygn..akt:  IV CKN 327/01,  LEX nr 602295.[4] Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 listopada 2016 r.,sygn.akt: K 13/15.[5] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 grudnia 1978 r., sygn. akt: II CR 475/78, LEX nr 5120. [6] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 1968 r., sygn. akt: I CR 650/67.[7] Wąsek, Warylewski [w:] Kodeks karny. Część szczególna, Wąsek, Zawłocki I, s. 1181, Warszawa 2019.[8] Mozgawa M., Komentarz do art. 206 [w]. Kodeks karny. Komentarz aktualizowany (red. Mozgawa M.), Warszawa 2019.[9] Borysiak W., Komentarz do art. 15 [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz (red. Wiereciński J.), Warszawa 2014.[10] Jędrejek G., Komentarz do art. 15, [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, Warszawa 2017.[11] K. Pietrzykowski [w:] Kodeks cywilny Komentarz (red. K. Pietrzykowski), Warszawa 2012, s. 224. [12] W. Siedlecki, Orzeczenia konstytutywne w postępowaniu cywilnym [w:] Księga pamiątkowa ku czci Kamila Stefki, Warszawa–Wrocław 1967, s. 304.